Komu, ile i kiedy przysługuje zachowek?

Komu przysługuje zachowek?

Zachowek przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Jako zstępnych rozumiemy osoby pochodzące od spadkodawcy, tj. jego dzieci, wnuki, prawnuki itd. Należy zaznaczyć, że zachowek nie przysługuje innym osobom niż wymienione powyżej nawet wówczas, gdyby dziedziczyły one z ustawy np. rodzeństwu czy dziadkom spadkodawcy.

Ile wynosi zachowek?

Co do zasady, wartość zachowku stanowi połowę wartości udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. Przykładowo jeżeli z mocy ustawy do spadku byłoby powołanych dwoje dzieci, ich udział spadkowy wynosiłby po ½, zaś zachowek – po ¼ udziału spadkowego .

Od powyższej zasady istnieją jednak wyjątki. Osobie trwale niezdolnej do pracy oraz zstępnemu, który jest małoletni przysługuje zachowek w wysokości 2/3 udziału spadkowego.

Kiedy można domagać się zapłaty zachowku?

Spadkodawca może świadczyć na rzecz uprawnionego należny zachowek w postaci darowizny udzielonej za życia, powołania do spadku bądź zapisu. Jeżeli roszczenie o zachowek nie zostanie zaspokojone w żaden z opisanych wyżej sposobów, uprawniony może domagać się od spadkobiercy zapłaty sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku lub jego uzupełnienia.

Czy zachowek ma zastosowanie tylko przy dziedziczeniu testamentowym?

Mogłoby się wydawać, że roszczenie o zachowek przysługuje tylko wówczas, gdy spadkodawca w testamencie nie uwzględnił uprawnionych do zachowku. W takiej sytuacji spadkobierca testamentowy zobowiązany jest świadczyć na rzecz uprawnionego do zachowku kwotę potrzebną do jego pokrycia. Należy jednak zaznaczyć, że do masy majątkowej, na podstawie której wylicza się zachowek, niekiedy dolicza się majątek, który nie wchodzi w skład spadku, np. darowiznę dokonaną za życia spadkodawcy. W takiej sytuacji, wartość zachowku może przekroczyć wartość uzyskanego udziału spadkowego w ramach dziedziczenia ustawowego, zaś uprawnionemu do zachowku, mimo dziedziczenia na podstawie ustawy, przysługiwać będzie roszczenie o uzupełnienie zachowku.

Co podlega doliczeniu przy obliczaniu zachowku?

Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Doliczeniu nie podlegają jednak drobne darowizny, zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte (np. prezent z okazji urodzin). Nie podlega doliczeniu również darowizna dokonana na rzecz osoby nie będącej spadkobiercą ani uprawnionym do spadku, dokonana dawniej niż 10 lat wstecz od daty śmierci spadkodawcy. Z powyższego wynika, że darowizna dokonana na rzecz spadkobiercy lub uprawnionego do zachowku, podlega doliczeniu bez względu na czas, kiedy została dokonana.

Obliczając zachowek na rzecz zstępnego, doliczeniu nie podlegają darowizny dokonane w czasie, kiedy spadkobierca nie miał zstępnych. Podobnie w przypadku obliczania zachowku na rzecz małżonka – doliczeniu nie podlegają darowizny dokonane przez zawarciem z nim małżeństwa.

Przykład: Spadkodawca ma dwóch synów A oraz B. Syn A otrzymuje od ojca za życia darowiznę w postaci mieszkania. Przy obliczaniu wysokości zachowku na rzecz syna B, do masy spadkowej dolicza się mieszkanie, które syn A otrzymał w darowiźnie.

Co podlega zaliczeniu na zachowek?

Zapis windykacyjny oraz darowiznę, dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Oznacza to, że roszczenie uprawnionego zostaje pomniejszone o wartość darowizny oraz zapisu windykacyjnego. Jeżeli uprawnionym jest dalszy zstępny spadkodawcy, to zaliczeniu na zachowek podlegają także darowizny i zapisy windykacyjne poczynione na rzecz wstępnych uprawnionego, tj. osób od których uprawniony pochodzi (rodziców, dziadków, pradziadków itd.). Przykład: spadkodawca ma syna A oraz wnuka B, który jest synem A. Spadkodawca za życia dokonuje darowizny na rzecz syna A. A nie dożył chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), wobec czego do kręgu ustawowych spadkobierców wchodzi wnuk B jako zstępny. Obliczając zachowek na rzecz B, należy pomniejszyć go o wartość darowizny dokonanej przez spadkodawcę na rzecz A.

Zaliczeniu na zachowek podlegają również koszty wychowania i wykształcenia, jeżeli przekraczają one przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.

Od kogo można domagać się zapłaty zachowku?

Zobowiązanym z tytułu roszczenia o zachowek jest każdy spadkobierca. Jednak w przypadku, gdy uprawniony nie może otrzymać należnego zachowku od spadkobiercy, może dochodzić swojego roszczenia od osoby, na rzecz której poczyniony został zapis windykacyjny. Jeżeli zapisobiorców windykacyjnych jest kilku, ich odpowiedzialność jest solidarna co oznacza, że uprawniony może domagać się spełnienia świadczenia od każdego z nich, a spełnienie zobowiązania przez jednego z nich zwalnia pozostałych.

Jeżeli jednak uzyskanie zachowku zarówno od spadkobierców jak również od zapisobiorców windykacyjnych jest niemożliwe, uprawniony może dochodzić swojego roszczenia od osoby, która otrzymała darowiznę doliczoną do spadku. W przypadku gdy obdarowanych jest kilku, obdarowany później jest zobowiązany przed obdarowanym wcześniej.

Co oznacza wydziedziczenie?

Należy odróżnić wydziedziczenie od sytuacji w której spadkodawca w testamencie pomija milczeniem osobę uprawnioną do zachowku. W drugim z przypadków, uprawnionemu przysługuje roszczenie o zachowek. Wydziedziczenie zaś oznacza, że spadkodawca pozbawia zstępnych, małżonka lub rodziców zachowku. Osobie wydziedziczonej nie przysługuje roszczenie o zachowek.

Wydziedziczenie może nastąpić, jeżeli uprawniony do zachowku wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Przykładem takiego zachowania może być nagminne dopuszczanie się przestępstw lub wykroczeń. Wydziedziczyć można również osobę, która dopuściła się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Podstawą wydziedziczenia może być także uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Do takich obowiązków zaliczyć można m.in. obowiązek opieki, utrzymywania kontaktu itp. Wydziedziczenie na innej podstawie niż wyżej wymienione jest niemożliwe. Przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z treści testamentu.

Niemożliwe jest również wydziedziczenie uprawnionego do spadku, któremu spadkodawca wybaczył. Przebaczenie stanowi puszczenie w niepamięć doznanej krzywdy i jako akt emocjonalny nie wymaga zachowania szczególnej formy. Spadkodawca może udzielić przebaczenia nawet wówczas, gdy nie ma on zdolności do czynności prawnych (np. jest ubezwłasnowolniony całkowicie) pod warunkiem, że przebaczenie nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

Ile kosztuje sprawa o zachowek?

Wysokość opłaty od pozwu o zachowek jest uzależniona od wysokości dochodzonego zachowku. Należy jednak pamiętać, że osoba, która nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny lub ich poniesienie potencjalnie narazi ją na taki uszczerbek, może wnosić o zwolnienie od kosztów sądowych.

Profesjonalne doradztwo i prowadzenie spraw o zachowek

Adwokaci z Kancelarii Adwokackiej Fidura Świetlicki Witkiewicz zajmują się kompleksowym prowadzeniem spraw o zachowek w Białymstoku jak też na terenie całej Polski.